Η παπαρούνα (Papaver rhoeas) είναι ένα ετήσιο ποώδες ανθοφόρο φυτό της οικογένειας Papaveraceae που συναντάται στην Αφρική, την εύκρατη και τροπική Ασία έως και την Ευρώπη. Θεωρείται γεωργικό ζιζάνιο, καθώς το φυτό φυτρώνει σε χωράφια.

Στην Αρχαία Ελλάδα, η παπαρούνα ήταν γνωστή ως «μήκων» (μίκον) ή «ροία» (ροία).

..."μήκων δ᾽ὡς ἑτέρωσε κάρη βάλεν, ἥ τ᾽ἐνὶ κήπῳ
καρπῷ βριθομένη νοτίῃσί τε εᾇαρινῇσιν,
ὣς ἑτέρωσ᾽ἤμυσε κάρη πήληκι βαρυνθέν”... (μτφ:...Καί ως γέρνει δίπλα το κεφάλι της στον κήπο η παπαρούνα (μήκων), που την εβάρυνε η ανοιξιάτικη δροσιά κι ο καρπός της, και το κεφάλι του όμοια απόγειρε, βαρύ απ' το κράνος, δίπλα...),"Ιλιάδα", Θ, 306.

Οι παπαρούνες ήταν το ιερό φυτό της θεάς της γεωργίας, Δήμητρας και η εμφάνισή τους στους αγρούς σηματοδοτούσε την παρουσία της στη γη. Το φυτό, λόγω της άμεσης σύνδεσής του με τη Δήμητρα, κατείχε κυρίαρχη θέση στα Ελευσίνια Μυστήρια, όπου οι συμμετέχοντες στόλιζαν τα αγάλματα της θεάς με τα άνθη του, ενώ η ίδια η θέα φέρεται να κρατούσε παπαρούνες στα χέρια της όταν πήρε τη μορφή της θνητής Νικίππης.

Σύμφωνα με το μύθο, η Δήμητρα ερωτεύτηκε τον Μήκωνα και όταν αυτός βρήκε τραγικό θάνατο τον μεταμόρφωσε σε παπαρούνα. Κατά μια άλλη εκδοχή, οι παπαρούνες φύτρωσαν από τα δάκρυα της θεάς που έπεφταν στη γη, την εποχή που θρηνούσε για την απαγωγή της κόρης της, Περσεφόνης, από τον Άδη, τον θεό του κάτω κόσμου. Αναφέρεται ακόμα, ότι όταν ο Άδης απήγαγε την Περσεφόνη, η Δήμητρα, στην απόγνωσή της, έφαγε παπαρούνες (μήκωνες), ώστε να πέσει σε ύπνο και να ξεχάσει τη λύπη της. 

Η παπαρούνα συνδέεται επίσης, με τους γιους του Άρη, του θεού του πολέμου. Ο Ύπνος και ο Θάνατος, απεικονίζονταν συχνά να κουβαλούν παπαρούνες ή να τις χρησιμοποιούν για να προκαλέσουν ύπνο ή θάνατο.

Αυτές οι μυθολογικές συσχετίσεις εμποτίζουν τις παπαρούνες με μυστηριακή γοητεία και συνάμα, τις συνδέουν με θέματα θλίψης και απώλειας.

Η μετατροπή της παπαρούνας σε παγκόσμιο σύμβολο μνήμης ανάγεται στις έμψυχες απώλειες του Α΄Παγκοσμίου Πολέμου, κατά τη διάρκεια του οποίου στα χωράφια της Φλάνδρας, στο Βέλγιο, αμέτρητοι στρατιώτες έχασαν τη ζωή τους. Μέσα στην καταστροφή, πολυάριθμες παπαρούνες άνθισαν στο πεδίο της μάχης και η εικόνα του φυτού με τα ζωηρά κόκκινα πέταλα, που φυτρώνει ανάμεσα στους τάφους των πεσόντων, ενέπνευσε τον Καναδό γιατρό και ποιητή, John McCrae, να γράψει το εμβληματικό ποίημα “Στα χωράφια της Φλάνδρας (In Flanders Fields)” (1915). 

Οι αρχικοί στίχοι του ποιήματος, “Στα χωράφια της Φλάνδρας οι παπαρούνες φυσούν/Ανάμεσα στους σταυρούς, σειρά σε σειρά...”, δημιουργούν μια αίσθηση γαλήνης και ταυτόχρονα θλίψης, δεδομένου ότι τα κόκκινα αυτά αγριολούλουδα αντιπροσωπεύουν μεταφορικά το αίμα που χύθηκε στον πόλεμο. Έκτοτε, η παπαρούνα καθιερώθηκε ως σύμβολο μνήμης για τους στρατιώτες που χάθηκαν και ξεκίνησε η παράδοση να φοριέται μια παπαρούνα- καρφίτσα στα ρούχα, ιδιαίτερα κατά την Ημέρα Μνήμης, ως κοινή έκφραση τιμής για τη θυσία τους και συνάμα, υπόσχεσης ότι αυτή, δεν θα ξεχαστεί ποτέ.

Επειδή οι παπαρούνες είναι πλούσιες σε συμβολισμούς και αντιπροσωπεύουν μια ποικιλία θεμάτων, όπως ομορφιά, θάνατος, απώλεια και ανάμνηση, προσφέρουν στους καλλιτέχνες μια πληθώρα οπτικών και συμβολικών δυνατοτήτων, γεγονός που τις καθιστά δημοφιλές θέμα στον κόσμο της τέχνης.

Ιδιαίτερα, οι παπαρούνες βρίσκονταν πάντα στην καρδιά του Γάλλου ιμπρεσιονιστή ζωγράφου, Κλωντ Μονέ (Claude Oscar Monet) και ως εκ τούτου, αποτέλεσαν θεματικό πεδίο για ολόκληρη σειρά πινάκων, όπως “Παπαρούνες στην Αρζαντέιγ” (Poppy Fields near Argenteuil, 1875), “Παπαρούνες στην κοιλάδα κοντά στο Ζιβερνύ” (Poppy Field in a Hollow near Giverny, 1885),“Παπαρούνες στο Ζιβερνύ” (Poppies at Giverny, 1890). Αυτά τα απέραντα λιβάδια από παπαρούνες με τα ζωηρά κόκκινα και πορτοκαλί άνθη τους, παρείχαν τον τέλειο καμβά στον Μονέ για να πειραματιστεί με το χρώμα, το φως και την ατμόσφαιρα.

“Παπαρούνες στην Αρζαντέιγ” (1873) του Claude Monet, Musée d'Orsay, Παρίσι. Ο πίνακας, παρουσιάστηκε στο κοινό στην πρώτη έκθεση των ιμπρεσιονιστών και απεικονίζει μια σκηνή εκπληκτικής φυσικής ομορφιάς και ηρεμίας με κόκκινες παπαρούνες που ανθοφορούν σε ένα πράσινο λιβάδι, με φόντο έναν λαμπερό μπλε ουρανό.

Εκτός από τη ζωγραφική η παπαρούνα, ως εύθραυστο πανέμορφο λουλούδι του αγρού επηρέασε και τον ποιητικό λόγο. Ξεχωριστό ενδιαφέρον παρουσιάζει το μελαγχολικό ποίημα "Παπαρούνες τον Οκτώβρη” (Poppies in October) της Sylvia Plath(1932 – 1963), στο οποίο οι παπαρούνες περιγράφονται σε χρόνο που συνήθως δεν ανθίζουν και η ομορφιά τους αντιπαραβάλλεται με εικόνες καταστροφής και ανθρώπινης αδιαφορίας.    

Ακόμα και τα ηλιοφώτιστα σύννεφα αυτό το πρωινό δεν καταφέρνουν

να φτιάξουν τέτοιες φούστες (πέταλα).

Ούτε και η γυναίκα στο ασθενοφόρο

Παρ' όλο που η κόκκινη καρδιά της ανθίζει μέσ' από το παλτό της

τόσο εκθαμβωτικά -

Ένα δώρο, ένα δώρο αγάπης

Απόλυτα απροσδόκητο -

Από έναν ουρανό

Που χλομά και φλογισμένα

Πυροδοτεί το μονοξείδιο του άνθρακα, από μάτια

Προσηλωμένα και βαθύσκιωτα κάτω από στρογγυλά καπέλα.

Ω Θεέ μου, τι είμαι εγώ

Για να ανοίξουν κραυγάζοντας αυτά τα αργοπορημένα στόματα

Μέσα σε ένα δάσος από πάγο, σε μια αυγή από αγριολούλουδα;

Η αυτοκτονία της Plath λίγο μήνες μετά το γράψιμο του ποιήματος, προσθέτει μια θλιβερή πινελιά, καθώς είναι πιθανό να είχε ήδη αποφασίσει να προχωρήσει πέρα από αυτή τη ζωή την χρονική περίοδο που έγραφε το συγκεκριμένο ποίημα. Για την Plath, οι παπαρούνες αντιπροσωπεύουν την  ομορφιά και τον “αιώνιο λήθαργο” και το ασθενοφόρο, το εφήμερο της ζωής και εν τέλει, το θάνατο που φαίνεται να την γοητεύει.

Η άνοιξη έρχεται πάντα στην ώρα της. Και κάθε άνοιξη, η Φύση χορογραφεί μια υπέροχη παράσταση, με τις παπαρούνες να βγαίνουν πρώτες στο καταπράσινο σκηνικό. Στριφογυρίζουν χαριτωμένα με τις κόκκινες στολές τους και υποκλίνονται συγχρονισμένα σε κάθε φύσημα του ανέμου, που παρασύρει τα ευαίσθητα πέταλά τους στην απεραντοσύνη του απείρου, μεταφέροντας το μήνυμα στη θεά “να αυξήσει τον καρπό τον ζωοδότη στους ανθρώπους γρήγορα” “...και η ευστέφανη Δήμητρα δεν απείθησε/ και γρήγορα ξανάδωσε καρπό απ’ τα εύφορα χωράφια. Και τότε η απέραντη όλη η γης με φύλλα και άνθη εγέμισε...” (Ομηρικός ύμνος εις Δήμητρα).

Ενδιαφέρθηκε, συνέλεξε, προβληματίστηκε και έγραψε η Πόπη Αγγελή (Poppy Angeli)

Φώτο άρθρου: Papaver rhoeas from Köhler's Medicinal Plants (101)