Ο Alan Matthews, ομότιμος καθηγητής Ευρωπαϊκής Αγροτικής Πολιτικής στο Τμήμα Οικονομικών Επιστημών στο Trinity College, στη δημοσίευσή του, “Η κατάσταση των τιμών των τροφίμων στην Ευρώπη”¹, επισημαίνει ότι «η εξήγηση για τη συνεχιζόμενη αύξηση του πληθωρισμού των τιμών των τροφίμων οφείλεται κυρίως στις καθυστερήσεις στη μετάδοση των μεταβολών των τιμών μέσω της αλυσίδας των τιμών των τροφίμων. Οι αυξήσεις των τιμών των τροφίμων το περασμένο έτος, αν και πολύ υψηλές, δεν αντανακλούν πλήρως τις αυξήσεις σε επίπεδο πρωτογενούς παραγωγού. Καθώς οι παραγωγοί τροφίμων και οι έμποροι λιανικής συνεχίζουν να προσαρμόζουν τις τιμές τους σε αυτά τα υψηλότερα κόστη εισροών, ο πληθωρισμός των τιμών των τροφίμων είναι πιθανό να συνεχιστεί σε υψηλό επίπεδο».

Όπως αναφέρει ο Matthews, οι τιμές των τροφίμων στην ΕΕ αυξήθηκαν δραματικά το 2022 και το πρώτο εξάμηνο του 2023. Οι αυξήσεις αυτές οφείλονται στην αύξηση του ενεργειακού κόστους, αλλά επιδεινώθηκαν από τις επιπτώσεις της ξηρασίας και τον πόλεμο στην Ουκρανία μετά τον Φεβρουάριο του 2022.

Για την αντιμετώπιση των υψηλών τιμών και την υποστήριξη των καταναλωτών λήφθηκαν ορισμένα περιορισμένα μέτρα σε επίπεδο ΕΕ, αλλά οι σημαντικές παρεμβάσεις έγιναν σε επίπεδο κρατών μελών, που αντιμετώπισαν άμεσα τον πληθωρισμό στις τιμές των τροφίμων, είτε μειώνοντας τους συντελεστές ΦΠΑ στα προϊόντα διατροφής, είτε με την καθιέρωση προσωρινών ελέγχων τιμών σε ένα καλάθι βασικών προϊόντων διατροφής, είτε ακόμα και με την παροχή κουπονιών τροφίμων.

Μάλιστα, επισημαίνει ότι ο πληθωρισμός των τιμών των τροφίμων αυξήθηκε περαιτέρω με πρωτοφανές ετήσιο ρυθμό τις τελευταίες δεκαετίες, φτάνοντας το ποσοστό 19,2% τον Μάρτιο του 2023, μειούμενος στη συνέχεια, σε 15,0% τον Μάιο του 2023.

Αν και πιθανολογεί ότι μπορεί να υπάρχουν ειδικές εξηγήσεις για τη συνεχιζόμενη άνοδο του πληθωρισμού των τιμών των τροφίμων σε συγκεκριμένες περιπτώσεις, όπως για παράδειγμα, τα σοβαρά κρούσματα γρίπης των πτηνών που συνέβαλαν στην αύξηση των τιμών των αυγών, εν τούτοις, θεωρεί ότι ο κύριος λόγος αύξησης αποδίδεται στις καθυστερήσεις που εμφανίζονται στη μετάδοση των μεταβολών στις τιμές κατά μήκος της αλυσίδας εφοδιασμού των τροφίμων.

Επί των προαναφερθέντων και σύμφωνα με ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τη λειτουργία της αλυσίδας εφοδιασμού τροφίμων στην Ευρώπη², αναγνωρίζεται ότι αυτή, χαρακτηρίζεται από μεγάλη ποικιλομορφία παραγόντων: γεωργοί, επιχειρήσεις επεξεργασίας τροφίμων, διαπραγματευτές, επιχειρήσεις χονδρικής και επιχειρήσεις λιανικής, ενώ δραστηριοποιούνται σε αυτήν τόσο πολύ μεγάλες επιχειρήσεις, όσο και μικρομεσαίες, ως ανταγωνιστές, προμηθευτές ή πελάτες.

Συγκεκριμένα, όπως αναφέρεται, “εντός της αλυσίδας εφοδιασμού τροφίμων, οι σημαντικές ανισορροπίες στη διαπραγματευτική ισχύ μεταξύ συμβαλλομένων μερών αποτελούν συχνό φαινόμενο, που μπορεί να οδηγήσει σε αθέμιτες εμπορικές πρακτικές, καθώς οι μεγαλύτεροι και ισχυρότεροι παράγοντες της αγοράς επιδιώκουν να επιβάλουν συμβατικές ρυθμίσεις προς όφελός τους, είτε μέσω καλύτερων τιμών είτε μέσω καλύτερων όρων συναλλαγής. Οι πρακτικές αυτές μπορούν να εμφανισθούν σε όλους τους κρίκους της αλυσίδας και περιλαμβάνουν, μεταξύ άλλων, καθυστερημένες πληρωμές, μονομερείς αλλαγές σε συμβάσεις, αλλαγές ad hoc σε συμβατικούς όρους, πληρωμές προκαταβολών ως προϋπόθεση για την έναρξη διαπραγματεύσεων, κ.α

Στις αλυσίδες μη επεξεργασμένων τροφίμων, οι μικρές γεωργικές εκμεταλλεύσεις και οι συνεταιρισμοί συχνά έρχονται αντιμέτωποι με αγοραστές (παραγωγοί, χονδρέμποροι ή επιχειρήσεις λιανικής) μεγάλου μεγέθους. Στις αλυσίδες επεξεργασμένων τροφίμων, αφενός, μικρές επιχειρήσεις επεξεργασίας τροφίμων συνάπτουν συμβάσεις συνήθως με μεγάλες επιχειρήσεις λιανικής που συχνά αποτελούν τον μόνο δίαυλο πρόσβασης στην αγορά και αφετέρου, μεγάλες πολυεθνικές επιχειρήσεις παραγωγής τροφίμων μπορεί να έχουν επίσης σημαντική διαπραγματευτική ισχύ δεδομένου ότι προσφέρουν εμπορικά σήματα τα οποία δεν μπορούν να στερηθούν οι επιχειρήσεις λιανικής”.

Πράγματι, σύμφωνα με τον Alan Matthews, η επαναστάθμιση των επιμέρους δεικτών τιμών των τροφίμων του FAO για να αντικατοπτρίζει τη σύνθεση της παραγωγής της ΕΕ δείχνει ότι οι τιμές των γεωργικών εκμεταλλεύσεων της ΕΕ αντέδρασαν μόνο μετά από αρκετούς μήνες στην αύξηση των παγκόσμιων τιμών και υπήρξε παρόμοια καθυστέρηση στην ανταπόκρισή τους κατά την πτώση των παγκόσμιων τιμών. Ωστόσο, φαίνεται  ότι οι τιμές των γεωργικών εκμεταλλεύσεων στην ΕΕ έχουν επίσης κορυφωθεί και αναμένονται περαιτέρω μειώσεις τους επόμενους μήνες σε συνάρτηση με την πτώση των παγκόσμιων τιμών που έχει ήδη σημειωθεί.

Στο ίδιο μήκος κύματος, οι Εμπειρογνώμονες της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας στις Μακροοικονομικές προβολές Σεπτεμβρίου 2023³ τονίζουν ότι ο ετήσιος πληθωρισμός των ειδών διατροφής, αφού διαμορφώθηκε σε 9,8% τον Αύγουστο του 2023,  αναμένεται να μειωθεί σε 3,0% το β΄ τρίμηνο του 2024, αντανακλώντας την έντονη υποχώρηση του πληθωρισμού, τόσο των επεξεργασμένων όσο και των μη επεξεργασμένων ειδών διατροφής.

Εκτιμούν όμως, ότι μεσοπρόθεσμα, ο πληθωρισμός των ειδών διατροφής αναμένεται σταδικά να υποχωρήσει και να διαμορφωθεί κατά μέσο όρο σε 2,3% το 2025, καθώς αμβλύνονται οι ανοδικές πιέσεις από τις τιμές των διατροφικών βασικών εμπορευμάτων και εξομαλύνονται τα περιθώρια κέρδους, αν και θα παραμείνει κάπως αυξημένος λόγω της δυναμικής αύξησης του κόστους εργασίας και τις ενδεχόμενες ανοδικές πιέσεις από δυσμενείς καιρικές επιδράσεις π.χ. ξηρασία.

Όλα αυτά, βέβαια, χωρίς να έχει υπολογιστεί η πιθανότητα κάποιου περαιτέρω αρνητικού σοκ στις αγορές τροφίμων, όπως η παράταση του πολέμου στην Ουκρανία ή μια νέα εστία πολέμου στη Μέση Ανατολή....

Πηγές:

1. Matthews, A., “Food price situation in Europe, Studies in Agricultural Economics 125 (2023) 60-68 https://doi.org/10.7896/j.2563

2. Βελτίωση της λειτουργίας της αλυσίδας εφοδιασµού τροφίµων στην Ευρώπη https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/PDF/?uri=CELEX:52009DC0591&from=SV

3. Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, Μακροοικονομικές προβολές Σεπτεμβρίου, 2023,  last seen at: https://www.ecb.europa.eu/pub/projections/html/ecb.projections202309_ecbstaff~4eb3c5960e.el.html#toc6